Używamy plików Cookies dla zapewnienia poprawnego działania strony. Zgodnie z prawem, musimy zapytać Cię o zgodę. Proszę, zaakceptuj pliki Cookies i pozwól tej stronie działać poprawnie.
Korzystając z naszej strony akceptujesz zasady Polityki Prywatności.

Wyszukaj na naszej stronie

 
 
środa, 19 wrzesień 2012 22:00

Przestępstwo zabójstwa w niemieckim prawie karnym (część II) Wyróżniony

Napisał
Oceń ten artykuł
(0 głosów)
Przestępstwo zabójstwa w niemieckim prawie karnym (część II) © khz - fotolia.com

W poprzednim artykule został przedstawiony ustawowy podział przestępstwa zabójstwa występujący na gruncie niemieckiego kodeksu karnego. Wyróżniono m.in. przestępstwo zabójstwa w typie kwalifikowanym (morderstwo). Niemiecki ustawodawca posługuje się pojęciem ‘mord’, które tłumacząc dosłownie na język polski, oznacza ‘morderstwo’. Jest to jednak termin nieznany polskiemu kodeksowi karnemu i dlatego właściwsze byłoby posługiwanie się określeniem zabójstwa w typie kwalifikowanym.

 

Zgodnie z §211 StGB przestępstwo morderstwa popełnia osoba, która zabija człowieka:

a) z szczególnych niegodziwych pobudek (I grupa znamion)

b) w szczególny niegodziwy sposób (II grupa znamion)

c) w szczególnym niegodziwym celu (III grupa znamion)

 

Znamiona przestępstwa zabójstwa w typie kwalifikowanym zostały podzielone na trzy wskazane wyżej grupy. Należy podkreślić, że II grupa znamion ma charakter obiektywnie sprawdzalny i dlatego należy do elementów strony przedmiotowej. Natomiast subiektywny charakter mają znamiona I i III grupy, ponieważ dotyczą sfery motywacyjnej sprawcy. Morderstwo jest zagrożone bezwzględną karą dożywotniego pozbawienia wolności. Z powodu tak wysokiej grożącej kary orzecznictwo wielokrotnie podkreślało, że wykładnia znamion przestępstwa zabójstwa w typie kwalifikowanym, musi mieć charakter restrykcyjny, niedopuszczający jakichkolwiek wyjątków, a często niezbędne będzie posługiwanie się wykładnią zwężającą.

 

I grupa znamion (szczególne niegodziwe pobudki)

a) Zabójstwa z żądzy mordu (Mordlust)

Według przyjętej przez niemieckie sądy linii orzeczniczej zabójstwo z żądzy mordu oznacza, że głównym bodźcem działania sprawcy jest chęć obserwacji procesu umierania ofiary. Sprawca niejako odczuwa satysfakcję z tego, że tylko wyłącznie od jego woli zależy, czy ofiara pozostanie przy życiu. W dużej mierze zabijanie wyłącznie z żądzy mordu, jako zachowanie skrajnie nieludzkie, jest związane z niepoczytalnością sprawcy.

Z orzecznictwa: BGHSt 34, 59

Stan faktyczny: Oskarżonemu przedstawiono zarzut usiłowania zabójstwa w typie kwalifikowanym z żądzy mordu. X w dniu zbrodni spędzał czas na dworcu kolejowym. Przechadzając się po pomieszczeniach dworca stwierdził, że toaleta znajdująca w budynku dworca, położona jest na uboczu. Oskarżony był zdania, że to miejsce nadaje się idealnie do popełnienia zbrodni zabójstwa, ponieważ jego zachowanie nie zostanie przez nikogo zauważone. Oskarżony wcześniej przeczytał artykuł prasowy opisujący zabójstwo na starszej kobiecie, gdzie sprawcy zostali szybko ujęci. X natomiast był pewien, że nigdy nie zostanie złapany. Oskarżony X wrócił więc do głównego holu dworca i rozpoczął wyszukiwanie potencjalnej ofiary. Kiedy w stronę toalety zaczęła się udawać samotna kobieta, oskarżony zdał sobie sprawę, że jest to doskonała okazja do „sprawdzenia się” i podążył za ofiarą. Wkrótce potem zaatakował kobietę w toalecie próbując ją udusić. Pokrzywdzonej udało się jednak wyrwać z ucisku oskarżonego i uciec.

W przedstawionym stanie faktycznym sąd musiał ocenić, czy zachowanie sprawcy wyczerpywało znamię żądzy mordu. Sąd uznał, że działanie oskarżonego wynikało z „czystej przyjemności zabijania”, której nie można w jakikolwiek sposób usprawiedliwić. Sąd podkreślił również, że często znamię żądzy mordu zostaje wyczerpane, gdy sprawca działa z czystej złośliwości, czy też z przekonania, że zabicie człowieka stanowi niejako wyznacznik siły jego charakteru.

b) Zabójstwo w celu zaspokojenia popędu płciowego ( zur Befriedigung des Geschlechtstriebs)

Zabójstwa w celu zaspokojenia popędu płciowego ma miejsce, gdy sprawca odczuwa satysfakcję seksualną wynikającą z samego aktu zabijania. Bodźcem stymulującym zachowanie sprawcy może być również fakt odczuwania przyjemności seksualnej wynikającej z obcowaniem ze zwłokami ludzkimi. Ten ostatni sadystyczny wręcz przykład nie ma wyłącznie charakteru teoretycznego. W ostatnim czasie w Niemczech doszło do procesu Armin Meiwes’a [1], zwanego potworem z Rotenburga, który zabił, a następnie poćwiartował swoją ofiarę, uprzednio nagrywając całą zbrodnię. Zaspokojenie popędu płciowego następowało przez ciągłe odtwarzanie zapisu zbrodni.

Należy również podkreślić, że do przyjęcia wyżej opisanego znamienia zabójstwa w typie kwalifikowanym jest wymagana tożsamość ofiary z osobą, na której dochodzi do zaspokojenia popędu płciowego. Można to przedstawić na następującym przykładzie:

A w celu dokonania gwałtu na B dokonuje uprzednio zabójstwa jej męża C. Działanie sprawcy ma celu przede wszystkim wykluczenie jakichkolwiek czynników, które mogłyby uniemożliwić jemu zaspokojenie swojej żądzy seksualnej.

Jak widać w zamieszczony przykładzie nie będzie możliwa kwalifikacja zachowania A jako zabójstwa w celu zaspokojenia popędu płciowego, ponieważ nie zaszła wymagana tożsamość osób. Do rozważenia pozostaje jedynie przyjęcie jego zachowania jako zabójstwo w typie kwalifikowanym w celu ukrycia innego przestępstwa.

c) Zabójstwo z chciwości (chęci zysku) (Habgier)

W tym przypadku motywem działania sprawcy jest fakt, że dokonane zabójstwo określonej osoby spowoduje wzrost bądź nieuszczuplenie majątku sprawcy. Często w orzecznictwie podkreśla się, że zachowanie sprawcy motywowane jest chęcią zysku za wszelką cenę, np. płatny morderca, zabójstwo spadkodawcy.

d) Zabójstwo z innych niskich motywów

Określenie „inne niskie motywy” nie zostało przez niemieckiego ustawodawcę dookreślone. Mamy tutaj do czynienia z klasyczną klauzulą generalną, która oczywiście została w swoim czasie doprecyzowana ze względu na potrzebę zachowania funkcji gwarancyjnej prawa karnego. Ujmując to znamię w sposób ogólny można stwierdzić, że inne niskie motywy oznaczają pobudki, które ze względu na ich prawno-moralną oceną zasługują na szczególne potępienie. Należy podkreślić, że każde zabójstwo człowieka jest niegodne, w tym przypadku chodzi jednak o pewną szczególną niegodność. Nie zawsze czyn sprawcy musi mieć charakter bezwzględnie karygodny, ponieważ w niektórych sytuacjach zachowanie sprawcy będzie można uznać w dostateczny sposób za usprawiedliwione, np. mąż przyłapuje swoją żoną na zdradzie i w akcie zazdrości zabija jej kochanka. Zazdrość jako uczucie w tym przypadku można uznać za okoliczność łagodzącą. Ocena zachowania sprawcy musi mieć charakter wielopłaszczyznowy, a sąd bierze pod uwagę okoliczności czynu, osobowość sprawy czy ocenę życia oskarżonego przed popełnieniem przestępstwa. Trudno zatem stworzyć uniwersalny katalog „innych niskich motywów”, ale niewątpliwie zaliczymy do niego zabójstwa na tle rasowym czy wynikające z nienawiści w stosunku do obcokrajowców.

Sądy niemieckie ze względu na ogromną migrację ludności, zwłaszcza pochodzenia tureckiego, musiały określić z jakiego punktu widzenia (kręgu kulturowego) ocenianie będzie zachowanie sprawcy. W tej kwestii wypowiedział się również Federalny Sąd Najwyższy [2] w orzeczeniu z 2006 roku na tle sporu między dwiema tureckimi rodzinami. Na jednym ze spotkań rodzinnych doszło do zabójstwa głowy rodziny przez ugodzenie go nożem w plecy. Rodzina ofiary popadła w wyniku straty żywiciela w spore kłopoty finansowe. Wkrótce potem jeden z członków rodziny ofiary dokonał zabójstwa na osobie podejrzanej o udział w spisku. Sąd Najwyższy przyjął w tym przypadku dokonanie zabójstwa w typie kwalifikowanym, a głównym motywem działania sprawcy miała być, niemogąca zostać usprawiedliwiona, chęć zemsty. Sprawca wskazywał, że w społeczności tureckiej takie zachowanie spotyka się z aprobatą, ponieważ ma na celu dbanie o honor rodzinny i nie może być ocenianie w sposób bezwzględnie negatywny. Sąd nie uznał jednak stanowiska sprawcy i podkreślił, że społeczność turecka nadal stanowi mniejszość, a zatem zachowanie się każdego sprawcy będzie oceniane z punktu widzenia rdzennej społeczności niemieckiej.

II grupa znamion (szczególne niegodziwy sposób)

a) zabójstwo podstępne (heimtückich)

Znamiona II grupy są przesłankami o charakterze obiektywnym, tzn. dotyczą one sposobu postępowania sprawcy, które są weryfikowane na podstawie określonych kryteriów. W tych przypadkach motywacja sprawcy w zakresie kwalifikacji jego zachowania jako morderstwo nie jest brana pod uwagę.

Niegodziwość podstępnego wynika z szczególnie niebezpiecznego i wyrachowanego zachowania sprawcy, który dzięki elementowi zaskoczenia pozbawia ofiarę możliwości obrony bądź ucieczki. Ważne jest również, że element zaskoczenia wymagany jest tylko w momencie pierwszego ataku (zamachu), a zatem wtedy gdy zachowanie sprawcy wkracza w fazę bezpośrednio zmierzającą do dokonania przestępstwa, tj. w fazę karalnego usiłowania. Element zaskoczenia jest interpretowany dwojako, oznacza bądź wykorzystanie sytuacji bezbronności bądź wprowadzenie w zasadzkę z wykorzystaniem podstępu.


Mówiąc o podstępnym zabójstwie trzeba wskazać dwa czynniki go charakteryzujące:

1. Arglosigkeit

Pojęcie to w wolnym tłumaczeniu oznacza ufność, ale zapewne nie do końca precyzuje ono istoty problemu. Tę cechę musi wykazywać ofiara w momencie ataku, tj. nie przewiduje ona w tym czasie jakiegokolwiek zamachu na swoje życie lub zdrowie, np. osoba jadąca środkiem komunikacji miejskiej i czytająca gazetę. Orzecznictwo wyróżniło jednak kilka przypadków, co do których osobie nie można przypisać zdolności do przewidywania, a co za tym idzie wykluczona będzie kwalifikacja zachowania sprawcy jako zabójstwa dokonanego podstępnie. Do kategorii tych osób należą:

a) dzieci (trudno określić granicę wieku, często przyjmuje się 3 do 4 lat)

Dzieci, co do zasady nie mają jeszcze wykształconego zmysłu przewidywania bądź podejrzliwości. Trudno zatem mówić w tym przypadku o wykorzystaniu przez sprawcę elementu zaskoczenia, co zatem obniża karygodność jego czynu. Można jednak wskazać przypadki, w których sąd odstąpi od wskazanej wyżej linii orzeczniczej:


Kazus nr 1

X i Y żyją w separacji i mają wspólne dziecko O. X unika płacenia alimentów i nie do końca komfortowo czuję się w roli ojca. X postanawia uwolnić się od „problemu” i planuje zamach na życie dziecka. X proponuje opiekę nad dzieckiem, aby Y mogła spędzić wieczór z przyjaciółkami. X następnie za pomocą poduszki udusił O, sugerując przy tym nieszczęśliwy wypadek.

Można założyć, że dziecko nie było w stanie przewidzieć zamachu na swoje życie ze strony X. Sąd mimo to zakwalifikował zachowanie X jako podstępne zabójstwo, ponieważ wykorzystał on brak podejrzenia zamachu ze strony Y (jako osoby utrzymującą faktyczną pieczę nad dzieckiem), co w konsekwencji doprowadziło do bezbronności dziecka.


Kazus nr 2

X postanowił zabić swoje dziecko Y i w tym celu podał on dziecku doustnie truciznę. Ze względu jednak, że była ona bardzo gorzka, niemal natychmiast została wypluta przez dziecko. Trucizna nie zadziała. X wmieszał więc truciznę w słodką kaszkę i tak podał dziecku, które wkrótce po jej zjedzeniu zmarło.

 

W tym kazusie sąd również przyjął, że dziecko mimo ogólnego braku zdolności do podejrzliwości zostało zabite podstępnie. W uzasadnieniu do tego orzeczenia sąd wskazał, że doszło do przełamania naturalnych instynktów obronnych organizmu dziecka (zmieszanie trucizny ze słodką kaszką), które należy traktować jako podstęp.

b) Osoby pozostające w śpiące, we śnie, nieprzytomne

Również te osoby są obiektywnie niezdolne do przewidywania zamachu i podejrzliwości. Inaczej ocenianie są jednak osoby śpiące, ponieważ wskazuje się, że z momentem zaśnięcia są one przekonane, że w czasie snu nie stanie się im nic złego. Oznacza to, że sprawca świadomie wykorzystuje ufność osoby śpiącej i zamach na jej życie należy traktować jako podstępne zabójstwo.

2. Wehrlosigkeit (bezbronności)

Stan bezbronności jest konsekwencją ufności ofiary (Arglosigkeit) w stosunku do sprawcy i oznacza, że w wyniku braku przewidywalności zdolność obrony pokrzywdzonego zostaje wyłączona bądź poważnie ograniczona.

Na końcu warto dodać, że judykatura nakazuje łączyć z przestępstwem zabójstwa dokonanego podstępnie nadużycie pewnego szczególnego stosunku zaufania między sprawcą a ofiarą, np. mąż i żona, rodzeństwo względem siebie. De facto judykatura ze względów na wysoko grożącą sankcję karną stworzyło dodatkową przesłankę odpowiedzialności karnej za podstępne zabójstwo, nie wymienioną jednak wprost w przepisie, tj. nadużycie stosunku zaufania.

b) Zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem (grausam)

Termin zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem jest znany polskiemu kodeksowi karnemu. Zatem w zakresie interpretacji tego znamienia przestępstwa zabójstwa w typie kwalifikowanym można się odwołać do niemieckiego, a także polskiego orzecznictwa. Zabójstwo jest uważane generalnie za czyn okrutny, jednak w przypadku szczególnego okrucieństwa [3] chodzi o to, że sprawca zadaje ofierze dodatkowe cierpienia i traktuje ją w sposób nieludzki (znęcanie się, torturowanie).

c) Zabójstwa z użyciem powszechnie niebezpiecznego środka (mit gemeingefährlichen Mitteln)

Ratio legis w zakresie wyróżnienia tego rodzaju zabójstwa wynika z przekonania ustawodawcy, że sprawca, który dla realizacji określonego celu jest w stanie narazić wiele osób na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, zasługuje na surowszą karę. Definicja „powszechnie niebezpiecznego środka” nie ma charakteru ustawowego, a jest wyłącznie wytworem orzecznictwa i doktryny. Do takich środków judykatura zalicza materiały wybuchowe i radioaktywne, broń automatyczną, zatrucie jedzenia w kuchni ogólnodostępnej, ogień. Elementem wyróżniającym środki stwarzające powszechne niebezpieczeństwo jest fakt, że zasięgu ich działania nie da się przewidzieć, a przy tym zagrażają one życiu i zdrowiu wielu osób.

III grupa znamion (szczególne niegodziwy cel)

a) Zabójstwo w celu umożliwienia popełnienia innego przestępstwa

Ostatnią grupę znamion zabójstwa w typie kwalifikowanym (morderstwa) wyróżnia szczególny zamiar sprawcy, który dla realizacji określonego przestępczego celu nie cofa się przed niczym - nawet zbrodnią zabójstwa. Z prawnego punktu widzenia nie ma znaczenia, czy sprawca poprzez dokonanie zabójstwa umożliwia sobie czy osobie trzeciej popełnienie innego przestępstwa.

Kazus: X jest kolekcjonerem słynnych obrazów i odkrył niedawno, że sąsiad Y ma w posiadaniu malowidła Edwarda Muncha. X zamierza zdobyć obraz za wszelką cenę i w tym celu zakrada się na posesję sąsiada Y, który spędza właśnie czas w jednym z lokalnych klubów golfowych. X zauważa jednak, że w domu znajduje się pokojówka, której obecność uniemożliwia kradzież obrazu. X nie zastanawiając się długo postanawia zabić pokojówkę licząc, że pozwoli mu to na niezakłócone przeszukanie mieszkania i kradzież słynnego obrazu.

Jak widać w przedstawionym stanie faktycznym sprawca X dla realizacji swojego celu (kradzież obrazu) jest w stanie poświęcić życie pokojówki sąsiada Y. Ta szczególna bezwzględność sprawcy ze względów polityczno-kryminalnych zasługuje zatem na wysoką karę.

b) Zabójstwo w celu ukrycia przestępstwa

Głównym celem ustawodawcy, który wyróżnił tego rodzaju zabójstwo w typie kwalifikowanym, jest ochrona potencjalnych świadków (ale nie tylko) przestępstw przed działaniem sprawcy, który za wszelką cenę będzie chciał uniknąć odpowiedzialności karnej. Sprawca jest w tym przypadku szczególnie niebezpieczny, ponieważ nie waha się poświęcić życia innej osoby dla oddalenia od siebie jakichkolwiek podejrzeń. Motywem przewodnim działania sprawcy jest chęć zatarcia wszelkich śladów (np. dokumentów, własnej tożsamości), które mogłyby doprowadzić organy ścigana do jego osoby.

Przykład 1

Sprawca kradzieży samochodu zabija świadka, który nagrał całe zajście telefonem komórkowym.

Należy podkreślić, że do kwalifikacji zachowania sprawcy jako zabójstwa w celu ukrycia przestępstwa, nie jest wymagane, aby rzeczywiście to przestępstwo miało miejsce. Może ono pozostawać jedynie w wyobrażeniu sprawcy, przy czym chodzi zarówno o własne przestępstwo jak i osoby trzeciej.

Przykład 2

X pracuje jako dziennikarz śledczy i dowiedział się, że jeden z jego kolegów T natrafił na pewne dowody sugerujące, że żona X (będąca urzędnikiem państwowym) przyjęła łapówkę w zamian za wydanie określonej decyzji administracyjnej. X nie chcąc, aby tego rodzaju materiał ujrzał światło dzienne postanowił zabić T przy pierwszej nadającej się okazji. X po zabiciu T przeszukał jego biurko w celu usunięcia kompromitujących dokumentów raz na zawsze, ale okazało się, że przyjęcie łapówki przez jego żonę nigdy nie miało miejsca.


Podsumowanie

Kwalifikacja zachowania sprawcy może mieć oczywiście charakter wielopłaszczyznowy. Nie trudno sobie wyobrazić zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, które jednocześnie popełnianie jest w celu ukrycia innego przestępstwa. Morderstwo, jak wspominałem wcześniej, jest zagrożone bezwzględną karą dożywotniego pozbawienia wolności, przy czym sądy stosują czasami nadzwyczajne złagodzenie kary uwzględniając pewne szczególne okoliczności, np. wieloletnie znęcanie się pokrzywdzonego nad sprawcą. Również w polskim kodeksie karnym wyróżnione zostało przestępstwo zabójstwa w typie kwalifikowany, które ma jednak zdecydowanie uboższą regulację niż jej niemiecki odpowiednik. Zgodnie z art. 148§2 KK zabójstwo w typie kwalifikowanym to zabójstwo:

1) ze szczególnym okrucieństwem;

2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem;

3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie;

4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych.

Jak widać po wcześniejszej analizie znamion morderstwa zawartych w niemieckim kodeksie karnym, każdy z wymienionych punktów art. 148§2 polskiego kodeksu karnego znajdzie swój odpowiednik w przepisach karnych naszego zachodniego sąsiada.

Warto jeszcze dodać, że zgodnie ze policyjną statystyką [4] na rok 2010, doszło w Niemczech do 693 mordów, przy ogólnej liczbie przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, która wyniosła 3216.

[Bibliografia]

  1. 1.Wessels/Hettinger, Strafrecht Besonderer Teil I, 35 Wydanie, 2011
  2. 2.Tofahrn, Strafrecht Besonderer Teil I, C.F Müller Verlag, 2008
  3. 3.Marek, Prawo Karne, Wydanie 9, Warszawa 2009
  4. 4.Duttge, Vorlesung „Strafrecht I” Wintersemester 2011/2012, Göttingen


[1] BGH NJW 2005, 1876

[2] BGH, Entscheidung vom 10.01.2006, AZ S StR 341/05

[3] Andrzej Marek, Prawo Karne, Wydanie 9, Warszawa 2009, str. 436

[4] Die Kriminalität in der Bundesrepublik Deutschland, ”Polizeiliche Kriminalstatistik für das Jahr 2010„

 

Czytany 6420 razy
Reklama:
Najnowsze