Rzecznik patentowy to osoba, która świadczy usługi w zakresie ochrony własności przemysłowej. Pomaga przygotowywać wnioski i zgłoszenia podmiotów występujących o objęcie ochroną prawną stworzonych przez nich wynalazków, wzorów przemysłowych i użytkowych, topografii układów scalonych, znaków towarowych, nazw handlowych i innych tworów wyszczególnionych w ustawie. Rzecznik jest pośrednikiem pomiędzy wynalazcą lub autorem, a Urzędem Patentowym.

Rzecznikami patentowymi mogą zostać absolwenci studiów prawniczych, administracji oraz kierunków politechnicznych (inżynieria, mechanika, elektronika i mechatronika).  Swoich sił w tym zawodzie spróbować mogą  również chemicy, farmaceuci, weterynarze, biolodzy i biotechnolodzy.  Jednak aby zostać rzecznikiem, nie wystarczy  uzyskanie dyplomu wymienionych kierunków. Przed chętnymi podjęcia pracy w charakterze rzecznika patentowego stawiane są dodatkowo liczne wymogi formalne, których spełnienie otwiera drogę do wykonywania zawodu. Należy do nich konieczność posiadania obywatelstwa polskiego, pełni praw publicznych i zdolności do czynności prawnych. Trzeba także ukończyć trzyletnią, organizowaną przez Polską Izbę Rzeczników Patentowych aplikację rzecznikowską.

Warunkiem przyjęcia na aplikację jest pozytywny wynik z egzaminu konkursowego, który odbywa się raz na trzy lata. Egzamin ten obejmuje m.in. podstawy prawa własności przemysłowej, elementy wiedzy technicznej i prawa konstytucyjnego oraz zasady wykonywania tego zawodu. Oceniany jest także jeden język obcy kandydatów, angielski, niemiecki lub francuski.

Egzamin na aplikację składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Test pisemny składa się ze 100 pytań jednokrotnego wyboru. Do części ustnej egzaminu przystępują jedynie kandydaci, którzy z testu uzyskali co najmniej 70 pkt. Polega on na udzieleniu odpowiedzi na trzy pytania, które kandydat wylosuje. Oceny języka obcego dokonuje się na podstawie tłumaczenia tekstu z zakresu terminologii prawnej lub technicznej z języka wybranego przez kandydata na język polski. Umiejętności oraz wiedzę kandydata na egzaminie ustnym weryfikuje siedmioosobowa komisja. Każdy członek zespołu egzaminacyjnego ma do przyznania maksymalnie 10 punktów za odpowiedzi na wylosowane pytania i 10 punktów za tłumaczenie. Pozytywny wynik z ustnego egzaminu konkursowego otrzymuje kandydat, który uzyskał przynajmniej 52 punkty za odpowiedź na każde pytanie oraz 52 punkty za tłumaczenie.

Aplikacja trwa trzy lata. Na podstawie opinii Krajowej Rady Rzeczników Patentowych Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia wyznacza wysokość rocznej opłaty za aplikację (nie może być wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce w roku poprzednim). Aplikacja rzecznikowska jest przygotowaniem aplikanta do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu rzecznika patentowego. Odbywa się pod kierunkiem patrona, którym może zostać wyłącznie rzecznik patentowy. Szkolenie aplikantów obejmuje wykłady i ćwiczenia obejmujące przynajmniej 500 godzin wykładowych, wykonywanie zadań zleconych przez patrona oraz praktykę w Urzędzie Patentowym RP (co najmniej 50 godzin).
W ramach zajęć aplikanci zdobywają podstawy wiedzy niezbędnej rzecznikowi patentowemu. Wiedza ta obejmuje: podstawy prawne ochrony własności przemysłowej i umów międzynarodowych. Aplikanci poznają także m.in. techniki sporządzania zgłoszeń oraz zasady wykonywania zawodu rzecznika patentowego.

Aplikacja kończy się egzaminem kwalifikacyjnym, który ma na celu sprawdzenie ogólnej wiedzy kandydata na temat własności przemysłowej oraz pracy rzecznika patentowego. Warunkiem przeprowadzenia konkursu jest zgłoszenie się minimum 25 kandydatów.