Komisja Europejska z determinacją pracuje nad projektem rozporządzenia powołującego biuro Prokuratury Europejskiej- ponadnarodowego organu do ścigania przestępstw związanych z defraudacją unijnych funduszy, który ma rozpocząć działanie już od 1 stycznia 2015 roku.

Jak wynika z raportów Komisji, kwota nadużyć unijnego budżetu rocznie przekracza 500 milionów euro. Jednocześnie niecała połowa postępowań sądowych dotyczących nadużyć kończy się wyrokiem.

W lipcu 2013 roku Komisja Europejska przedłożyła projekt rozporządzenia, którego treść spotkała się z żywą dyskusją w państwach członkowskich a wielu przypadkach z wzmożoną krytyką.

Konieczność utworzenia wspólnotowego urzędu do ścigania defraudacji unijnych funduszy zapisano w Traktacie Lizbońskim, który w artykule 86 przesądził że ma powstać urząd zajmujący się przestępstwami przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej.

Słuszny cel jakim jest poprawienie niekorzystnych statystyk ścigania tego rodzaju przestępstw nie budzi w Europie większych wątpliwości. Jednak wbrew planom Komisji Europejskiej, projekt przygotowywanego przez nią rozporządzenia ujawnił rozbieżności odnośnie dróg do realizacji tego zamierzenia.

Kontrowersje budzą głównie kompetencje i pozycja Prokuratury Europejskiej. Zwraca się również uwagę na błędne założenia właściwości przedmiotowej urzędu, która może pozbawiać efektywności w działaniu Prokuratury.

Brak jednomyślności wśród państw członkowskich powoduje, że nowy urząd może zostać powołany tylko w tak zwanej procedurze współpracy wzmocnionej, która polega na opowiedzeniu się za nim minimum 9 państw członkowskich. Oznaczać to będzie ograniczoną efektywność Prokuratury Europejskiej, jako że zasięg jej działania nie będzie jednolicie obejmował terytorium Unii Europejskiej.

Prokuratura Europejska według założeń Komisji Europejskiej
Zgodnie z założeniami, jakie przedstawiła Komisja Europejska w projekcie rozporządzenia z 17 lipca 2013 r., Prokuratura Europejska ma mieć zdecentralizowaną strukturę. Powstać ma jeden centralny urząd na poziomie unijnym, którym kierować ma Prokurator Europejski wraz ze swoimi czterema zastępcami.

Wszyscy byliby nominowani przez Radę Unii Europejskiej za zgoda Parlamentu Europejskiego. Urząd prokuratura Europejskiego ma być niezależny od krajowych urzędów prokuratorskich. W każdym uczestniczącym we współpracy państwie członkowskim działałby delegowany prokurator europejski, który miałby stanowić „integralną część Prokuratury Europejskiej”.

Kompetencje Europejskiej Prokuratury miałby być zbliżone do krajowych. Do jej zadań należałoby wnioskowanie o nakazy przeszukania, konfiskaty, podsłuchiwania rozmów, zamrażania aktywów finansowych i wnoszenie do krajowego sądu spraw związanych z malwersacją unijnych funduszy. Możliwa byłaby też współpraca unijnej prokuratury z Interpolem.

Sądy krajowe sprawowałoby kontrolę nad postępowaniem i rozpatrywałyby odwołania od decyzji Prokuratury Europejskiej.

Jak wynika z artykułu 5 projektu rozporządzenia Komisji Europejskiej z lipca 2013 r. Prokuratura Europejska miałaby być ciałem niezależnym w sensie instytucjonalnym oraz merytorycznym, to jest nie może zwracać się ani otrzymywać od nikogo instrukcji.

Europa niezdecydowana
Przedstawiony przez Komisję Europejską projekt rozporządzenia w sprawie powołania Prokuratury Europejskiej spotkał się z szeroką krytyką w wielu państwach członkowskich, w tym w Polsce. Pojawiają się głosy odmawiające w ogóle konieczności powołania takiego urzędu jako odbierającego zbyt dużą część suwerenności państw członkowskich.

Wątpliwości budzą kwestie wyłącznej właściwości Prokuratury Europejskiej do prowadzenia postępowań w zakresie ochrony finansów Unii.
W naszym kraju pojawiają się liczne komentarze mówiące, że w Polsce przestępczość związana z defraudacją unijnych pieniędzy jest rzetelnie monitorowana. Zwraca się uwagę, że w każdej sytuacji powiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa prokurator jest zobligowany do sprawdzenia czy rzeczywiście do tego doszło. Chronione są zarówno finanse publiczne jak i unijne.

Zgodnie z projektem Komisji Europejskiej, Prokuratura Europejska miałaby wyłączną właściwość do prowadzenia postępowań w zakresie ochrony finansów UE, pozbawiając państwa członkowskie możliwości działania w tych sprawach.

W przypadku Polski oznacza to, że ponadnarodowy organ prowadziłby postępowania przeciw obywatelowi polskiemu który popełnił przestępstwo na terytorium Polski.
Wskazuje się na ewentualne konflikty z polskim porządkiem konstytucyjnym.

Warto podkreślić, że Wielka Brytania, Irlandia oraz Dania skorzystały z klauzuli „opt in” i nie biorą udziału w pracy nad rozporządzeniem.

W projekcie rozporządzenia przyjęto bardzo szeroki zakres kompetencji Prokuratury Europejskiej, mającej zajmować się wszystkimi sprawami o czyny godzące w interesy finansowe Unii Europejskiej.

Krytycy projektu Komisji w obecnym kształcie podkreślają, że to rozwiązanie wpłynie negatywnie na efektywność jej funkcjonowania.
Braki personalne, natłok spraw w stopniu trudnym do przewidzenia prawdopodobnie pozbawi Prokuraturę Europejską zakładanego przymiotu jakim jest szybkość działania.

Często wskazuje się, że prawidłowym rozwiązaniem byłoby zawężenie właściwości Prokuratury Europejskiej jedynie do najpoważniejszych spraw dotyczących defraudacji unijnych pieniędzy. Nasuwają się jednak poważne wątpliwości odnośnie określenia wspólnego dla wszystkich państw progu kwotowego.

Nie wydaje się, aby słusznym rozwiązaniem była koncepcja przewidziana w artykule 28 projektu rozporządzenia, która zakłada możliwość umarzania postępowania w sprawach drobnych związanych z defraudacją unijnych funduszy. Przykład Polski pokazuje, że takich spraw jest najwięcej.

Pojawiają się również poważne wątpliwości odnośnie kwestii przestrzegania prawa do obrony podejrzanego o popełnienie przestępstw finansowych na szkodę Unii Europejskiej.

W przypadku przestępstw transnarodowych Prokuratura Europejska sama będzie dokonywać wyboru sądu krajowego do którego wnosić będzie akt oskarżenia. Może to rodzić problemy z respektowaniem prawa oskarżonego do załatwienia sprawy w rozsądnym terminie oraz równością uznawania dowodów w świetle różnych krajowych porządków prawnych.

Powstanie Prokuratury Europejskiej przesądzone
Pod znakiem zapytania stoi data 1 stycznia 2015 roku jako początek działania Prokuratury Europejskiej. Prezydencje Grecji i Włoch w 2014 roku oraz Łotwy w 2015 przez wielu ekspertów mogą okazać się zbyt słabe politycznie do przeforsowania wejścia w życie niepopularnej wśród wielu państw członkowskich inicjatywy powołania ponadnarodowego prokuratorskiego urzędu. Prawdopodobne jest, że termin powołania Prokuratury zostanie przesunięty na drugą połowę 2015 roku, kiedy przewodnictwo w Unii Europejskiej obejmie Luksemburg, który wykazuje dużą determinację w tym zakresie.

Omawiając obecnie prowadzone prace nad rozporządzeniem o Prokuraturze Europejskiej, należy zaznaczyć, że w artykule 84 ustęp 4 TFUE państwa członkowskie przewidziały możliwość poszerzenia rzeczowej kompetencji europejskiej prokuratury o poważne przestępstwa dotykające więcej niż jedno państwo członkowskie.

Otwiera to drogę do dalszej integracji w zakresie wspólnotowego ścigania przestępstw i jednocześnie wytacza długofalową perspektywę rozwoju tego urzędu.

Należy jednak zauważyć, że wraz poszerzaniem kompetencji Prokuratury Europejskiej poważnym i daleko idącym przeobrażeniom z pewnością ulegać będą musiały systemu ścigania i wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich.

Wizja europejskiego organu o tak szerokich kompetencjach na dzień dzisiejszy politycznie niemożliwa, co pokazują duże rozbieżności stanowisk państw członkowskich już na etapie tworzenia obecnego projektu Prokuratury Europejskiej.