Chyba na nic bardziej nie narzekaliśmy ze znajomymi na I roku prawa, niż właśnie na historię. I żeby było jasne - zarówno na historię prawa i ustroju Polski, jak i na powszechną. Uskarżaliśmy się, że to niepraktyczne, że nudne, że tyle już tego było i w gimnazjum i liceum, a my, żądni wiedzy bardziej przydatnej, inwestowaliśmy nasze siły w prawo konstytucyjne i logikę. Z perspektywy (jeszcze) wakacyjnej do historii jednak wracam i nie dlatego, że nie odnajduję innych lepszych zajęć w tym ostatnim wolnym miesiącu, ale dlatego, że to jednak jest przydatne i wcale nie w walce z bezsennością. Niektóre dzisiejsze uregulowania odnajdują swe korzenie w prawie II Rzeczypospolitej, gdyż w okresie transformacji ustrojowej, po 1989 roku, korzystano z dorobku doktryny i praktyków czasu międzywojennego. A jak wówczas tworzono prawo? Zapraszam do uzupełnienia wiedzy, bądź przypomnienia sobie kilku informacji o działalności Komisji Kodyfikacyjnej opisywanego okresu.  
  

Pisząc o Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej należy koniecznie wspomnieć o okolicznościach, w których została powołana, nie sposób bowiem bez tej wiedzy zrozumieć szczególnej i ważnej misji utworzenia jednolitego porządku prawnego po roku 1918 na ziemiach polskich. Odzyskanie przez Polskę niepodległości było wydarzeniem jednocześnie radosnym i trudnym. Na ziemiach byłych zaborów funkcjonowały bowiem porządki prawne, które, można by pokusić się o tezę, głęboko wrosły w funkcjonowanie i tradycję poszczególnych dzielnic. Od XVIII wieku na byłych terytoriach Rzeczypospolitej systematycznie wprowadzano prawa zaborców w miejsce dosyć ułomnego prawodawstwa Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Ułomnego, ponieważ legitymizowało ono dominującą pozycję „dobrze urodzonych”, co według historyków było jednym z powodów słabości ówczesnego państwa. Problem sprawiała również ilość porządków prawnych w II Rzeczpospolitej - było ich cztery lub nawet i pięć [1]. Komisja Kodyfikacyjna niepodległej Polski stanęła zatem przed trudnym zadaniem przekonwertowania nieraz dobrego prawa zaborczego w prawo, które bez przeszkód mogłoby funkcjonować, odcinając się jednocześnie od związku z beneficjentami naszej niegdysiejszej słabości.

Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej została powołana przez Sejm Ustawodawczy ustawą z dnia 3 czerwca 1919 roku. Od samego początku ściśle współpracowała z Ministerstwem Sprawiedliwości – jej pierwotny skład został powołany na wniosek złożony przez ministra sprawiedliwości, który później przyjmował od niej sprawozdania i zatwierdzał budżet. W najściślejszym kierownictwie Komisji znaleźli się początkowo przedstawiciele wszystkich byłych dzielnic, dzięki czemu każdy z zaborczych porządków prawnych miał swojego przedstawiciela i eksperta. Franciszek Ksawery Frierich został powołany na prezydenta Komisji [2], zaś prof. Ernest Till ( z Uniwersytetu Lwowskiego), dr Stanisław Bukowiecki (z Prokuratury Generalnej w Warszawie) i adw. Ludwik Cichowicz (z Poznania) zostali mianowani na jej wiceprezydentów. Regulamin Komisji [3] wprowadzał podział na wydział karny i cywilny. Dalej wydział cywilny został podzielony na sekcje: prawa cywilnego, procedury cywilnej, prawa handlowego. W roku następnym, 1920, w wydziale karnym wyróżniono sekcje prawa karnego materialnego i procedury karnej. Każdy z wydziałów miał swojego przewodniczącego, zastępcę przewodniczącego i sekretarza. Podobny podział istniał również przy mniejszych jednostkach, czyli poszczególnych sekcjach prawa cywilnego i karnego. Jeśli idzie o personalną obsadę wyżej wymienionych stanowisk to początkowo funkcję przewodniczącego Wydziału Cywilnego powierzono adwokatowi, znamienitemu wykładowcy akademickiemu, Henrykowi Konicowi. Wiceprzewodniczącym tego samego wydziału został prof. UJ Fryderyk Zoll (młodszy), sekretarzem zaś Karol Lutostański-profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Na przewodniczącego Wydziału Karnego mianowano prezesa Sądu Najwyższego, Franciszka Nowodworskiego- późniejszego prezesa Trybunału Stanu [4]. Na wiceprzewodniczącego desygnowano prof. UJ Edmund Krzymuskiego, na sekretarza zaś Emila Rappaporta- profesora Wolnej Wszechnicy Polskiej (po II wojnie światowej został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Łódzkiego). Ścisłe kierownictwo Komisji tworzyło prezydium, składające się z prezydenta, trzech wiceprezydentów i sekretarza. Warto przy tym nadmienić, iż opisana wyżej struktura Komisji Kodyfikacyjnej nie była stała i taka sama przez cały okres funkcjonowania instytucji. W wyniku nabywanego stopniowo doświadczenia jej organizacja wewnętrzna zmieniała się. Następowała systematyczna decentralizacja, co raczej należy uznać za zjawisko pożądane. Umożliwia to bowiem skuteczniejszą pracę, poprzez skupienie ekspertów parających się określonymi gałęziami prawa przy poszczególnych projektach ustaw, które korelują z ich przedmiotem zainteresowań; decentralizacja zresztą przenosi częściowo odpowiedzialność, a więc jest czynnikiem motywującym do wydajniejszej i efektywniejszej pracy [5]. Pewnym mankamentem regulaminu z 1919 roku była instytucja tzw. zebrania ogólnego, którego zadanie skupiało się na uchwalaniu najważniejszych projektów, regulacji o charakterze wewnętrznym, sprawozdań i tym podobnych. Zebranie ogólne składało się z członków Komisji (w pełnym składzie) i delegata ministra sprawiedliwości. Zwołanie zebrania, ze względu na konieczność obradowania w pełnym składzie, nie należało do najprostszych, blokowało więc możliwość szybkiego uchwalania projektów, czy innych dokumentów. Mając to na względzie, w regulaminie z 1921 roku, umieszczono zapis o nowym organie Komisji- Komitecie Organizacji Prac. Regulamin odnosił się także do kwestii procedury prac nad projektami dokumentów. I tak projekt aktu prawnego przygotowanego przez sekcję miał trafić do wydziału. Na tym etapie zakładano wniesienie do niego ewentualnych poprawek-zgłaszanych w pierwszej fazie przez członków Komisji, w kolejnej przez określone instytucje publiczne, czy ekspertów z danej dziedziny prawa (reprezentujących nieraz różne szkoły). Projekt z uwzględnieniem poprawek przedstawiano wszystkim członkom Komisji (którzy i w tym miejscu mieli prawo do wnoszenia poprawek), następnie wysyłano go do Ministerstwa Sprawiedliwości.

Po 1924 roku procedura nieco się zmieniła, zniesiono bowiem instytucje pośrednie, czyli wydziały, pozostawiając pięć sekcji. Niżej w hierarchii stały podkomisje przygotowawcze i referenci, za sprawą których powstawały pierwsze, nieraz całkowicie wstępne propozycje projektów aktów prawnych, trafiające dalej do sekcji, by udostępnić dany projekt różnym zainteresowanym podmiotom, mogącym wnosić do niego poprawki. Do roku 1932 Komisja Kodyfikacyjna zdążyła wiele razy przeformować swoją strukturę wewnętrzną, prowadząc coraz dalej idącą decentralizację i promując pracę w niewielkich grupach eksperckich: w tymże 1932 roku zlikwidowano powołane przez pierwszy regulamin sekcje. Pozostały podkomisje, instytucja Kolegium Uchwalającego oraz funkcje prezydenta i prezydium.

Niekiedy Komisję Kodyfikacyjną ocenia się jako zbyt wolną w swych pracach, pochłoniętą przez biurokrację i zawiłą w strukturze wewnętrznej; tak prawdopodobnie było. Przywołując jednak te argumenty trzeba zwrócić uwagę na fakt, w jak niestabilnej sytuacji własnego państwa przyszło temu organowi funkcjonować. Należy przy tym pamiętać o szeregu ustaw przedkładanych Sejmowi, normatywizujących kolejne dziedziny życia obywateli, tak, by mimo różnic prawnych, występujących na ziemiach dawnych dzielnic, byli oni traktowani jak obywatele jednego państwa. Działalność ta pociągała za sobą konieczność współpracy pomimo różnicy zdań, dotykających bardzo często spraw fundamentalnych, jeśli idzie o cel prawa, stosunek do obywatela, jego przedsięwzięć i roli w systemie państwa, a o to aktualnie na forum publicznym nikt już się nie spiera. I o ile dzisiejsze niektóre rozwiązania mogą stanowić pochodną tamtych prac, to kooperacji dla prawa dobrego i sprawiedliwego musimy się jeszcze nauczyć.

Autorka korzystała z następujących opracowań:

1. Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2005.
2. Donata Trapkowska, Tworzenie prawa w Polsce: Tradycja i współczesność , Warszawa 2000.
3. Makiłła Dariusz, Historia prawa w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.