Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Ministerstwo Sprawiedliwości w roku 2011[1] w sądach rejonowych doszło do 416 637 skazań, w tym 50 959 osób zostało skazanych na podstawie art. 178a§2 KK, co stanowi około 12% ogólnej liczby skazań w sądach rejonowych. Prowadzenie pojazdów mechanicznych jak i niemechanicznych w ruchu lądowym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego stanowi istną plagę polskiego wymiaru sprawiedliwości, ale również ogromny problem społeczny. Pomimo zaostrzania w ostatnich latach polityki karnej wobec pijanych kierowców, liczba osób prowadzących pojazdy na tzw. podwójnym gazie nie zmalała. Celem niniejszego artykułu będzie przedstawienie i wyjaśnienie znamion przestępstwa z art. 178a§2 KK, a następnie wskazanie prawno-karnych konsekwencji skazania, min. wymiaru kary oraz orzekania o zakazie prowadzenie pojazdów jako środka karnego.

Pojęcie pojazdu mechanicznego i niemechanicznego

Ustawodawca w art. 178a KK posługuję się pojęciem pojazdu mechanicznego i „innego pojazdu niż określonego w §1”. Pewne wskazówki, co do definicji tych pojęć można znaleźć w ustawie z 20 czerwca 1997 Prawo o ruchu drogowym, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm. W wyżej wymienionej ustawie w art. 2 znajduję się tzw. słowniczek pojęć ustawowych, który zawiera następujące definicje:

pojazd - środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszyna lub urządzenie do tego przystosowane

pojazd silnikowy - pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru i pojazdu szynowego

motorower - pojazd jednośladowy lub dwuśladowy zaopatrzony w silnik spalinowy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm³, którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 45 km/h

rower - pojazd o szerokości nieprzekraczającej 0,9 m poruszany siłą mięśni osoby jadącej tym pojazdem; rower może być wyposażony w uruchamiany naciskiem na pedały pomocniczy napęd elektryczny zasilany prądem o napięciu nie wyższym niż 48 V o znamionowej mocy ciągłej nie większej niż 250 W, którego moc wyjściowa zmniejsza się stopniowo i spada do zera po przekroczeniu prędkości 25 km/h;

Zatem do pojazdów mechanicznych zaliczone zostaną wszelkie pojazdy silnikowe (samochód osobowy, motocykle, motorówki) jak i również motorowery, mimo, że ustawodawca nie zalicza ich do pojazdów silnikowych. Pojazdy niemechaniczne to pojazdy napędzane siłą ludzkich mięśni np. rower czy deskorolka, ale też takie, których poruszanie uzależnione jest od sił przyrody np. szybowce, żaglówki. Jak natomiast zakwalifikować rower, który wyposażony jest w silnik pomocniczy? Odpowiedzi na to pytanie udziela nam Sąd Najwyższy w wyroku z 25 października 2007 (sygn. III KK 270/07) wskazując, że: „Ponadto nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm³, które zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy, umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów. W glosie [2] do wyżej wskazanego orzeczenia, R. Stefański podkreśla również, że łyżwy czy rolki nie wchodzą w zakres pojęcia pojazdu niemechanicznego. Nietrudno zauważyć, że użyte przez ustawodawcę pojęcie pojazdu obejmuje bardzo szeroki zakres środków transportów, które mogą być kierowane przez człowieka.

Znamię „prowadzenia” pojazdu

Kolejnym elementem strony przedmiotowej przestępstwa kierowania rowerem w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego jest znamię „prowadzenia” pojazdu. Profesor Andrzej Marek w swoim komentarzu [3] do art. 178a§2 KK pisze, że „prowadzenie pojazdu należy rozumieć jako wprawianie go w ruch, kierowanie nim, nadawanie prędkości i hamowanie w sposób zgodny z konstrukcją pojazdu”. Zatem należy podkreślić, że wyłączne siedzenie na rowerze czy też prowadzenie go obok siebie np. na chodniku w stanie nietrzeźwości nie wypełnia znamion przestępstwa z art. 178a§2 KK. Takie zachowanie jest z punktu widzenia prawa karnego irrelewantne dopóki nie powoduje zagrożenia dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Stan nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

Kolejnym istotnym znamieniem przestępstwa z art. 178a§2 KK jest prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Stan nietrzeźwości według definicji ustawowej zawartej w art. 115§16 zachodzi, gdy:

1. zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub
2. zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

W polskim prawie wykroczeń wyróżnia się również stan po użyciu alkoholu będący znamieniem wykroczenia z art. 87§2 KW. Czyn zabroniony określony w art. 87§2 KW różni się od przestępstwa z art. 178a§2 KK mniejszą karygodnością i stopniem społecznego zagrożenia. W tym przypadku sprawca prowadzi pojazd w stanie po użyciu [4] alkoholu, tj. zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1. stężenia we krwi od 0,2 ‰ do 0,5 ‰ alkoholu albo
2. obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Natomiast stan pod wpływem środka odurzającego ma miejsce w sytuacji, gdy sprawca działał pod wpływem substancji pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającej na ośrodkowy układ nerwowy, określonej w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy z 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 lutego 2007 r. (sygn. I KZP 36/06) podkreślił również, że pojęcie środka odurzającego należy interpretować szerzej irozumieć przez nie także inne substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, których użycie powoduje obniżenie sprawności w zakresie kierowania pojazdem (np. substancje psychotropowe).

Droga publiczna, strefa zamieszkania, strefa ruchu

Prowadzenie roweru w stanie nietrzeźwości, jest penalizowane tylko wtedy, gdy sprawca porusza się na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu. Oczywiście również te pojęcia wymagają krótkiego komentarza. Droga zgodnie z brzmieniem ustawy prawo o ruchu drogowym oznacza wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt. Droga taka, aby wypełnić znamiona przestępstwa z art. 178a§2 KK musi mieć charakter publiczny, co odróżnia ją od drogi wewnętrznej (np. dojazdu na posesję, drogi osiedlowej), chyba że droga wewnętrzna zostanie włączona do strefy zamieszkaniu lub strefy ruchu. Strefa zamieszkania oznacza obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi. Natomiast pojęcie strefy ruchu zostało wprowadzone stosunkowo niedawno (obowiązuje od 04.09.2010 r.) i znacznie rozszerzyło ono zakres penalizacji wynikającej z art. 178a§2 KK. Strefa ruchu to obszar obejmujący, co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na który wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi. Zatem poruszanie się pojazdem w stanie nietrzeźwości np. po drogach osiedlowych, które zostały włączone do strefy ruchu (potrzebne jest tutaj specjalne oznakowanie) stanowi przestępstwo z art. 178a§2 KK. Gdyby sprawca poruszał się po drodze wewnętrznej np. prowadzącej do bloku mieszkalnego i dokonał tego czynu przed 04.09.2010 r. to jego zachowanie nie stanowiłoby przestępstwa. Kierowanie rowerem w stanie nietrzeźwości na innych drogach np. leśnych nie może być kwalifikowane jako przestępstwo lub wykroczenie.

Omówiłem już wszystkie znamiona przestępstwa typizowanego w art. 178a§2 KK. Oczywiście przestępstwo zostaje popełnione, gdy sprawca swoim zachowaniem zrealizuje wszystkie znamiona tam wskazane. Przejdę teraz do omówienia prawno-karnych konsekwencji tego czynu, a przede wszystkim możliwości orzekania przez sąd środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów.

Przestępstwo z art. 178a§2 KK jest zagrożone alternatywnie karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. W przypadku gdyby czyn popełniony charakteryzował się znacznie mniejszą społeczną szkodliwością, a warunki osobiste sprawy wskazywałby na to, że sprawca będzie przestrzegał porządku karnego istnieje możliwość warunkowego umorzenia postępowania na podstawie art. 66§1 i 2 KK, chociaż nawet przy warunkowym umorzeniu sąd ma możliwość nałożenia zakazu prowadzenia pojazdu (najczęściej roweru) do 2 lat.

Największym jednak skutkiem dla pijanych rowerzystów jest możliwość orzeknięcia zakazu prowadzenia pojazdu. Jeszcze do 24 lutego 2011 r. art. 42 KK będący podstawą orzeknięcia tego środka karnego był sformułowany bardzo restrykcyjnie. Sąd musiał, był do tego zobligowany na podstawie ustawy, aby w stosunku do osób prowadzących rower czy inny pojazd niemechaniczny orzekać zakaz prowadzenia wszelkich czy określonych pojazdów mechanicznych. Wiązało się to zatrzymaniem dokumentu uprawniającego np. do kierowania samochodem osobowym. Był to przepis bardzo surowy, ponieważ pozwalał na orzekanie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec osób, którego takiego pojazdu nie prowadziły. W wyniku nowelizacji kodeksu karnego została utrzymana kompetencja sądu do orzekania zakazu prowadzenia pojazdu mechanicznego w stosunku do pijanych rowerzystów, ale nie ma już ona charakteru obligatoryjnego. De lege lata z art. 42§2 KK zostało wykreślone słowo „mechaniczny”, co pozwoliło na orzekanie zakazu dotyczącego pojazdu, który sprawca prowadził popełniając przestępstwo. Zakaz orzekany jest na okres od 1 roku do lat 10.

[1] Ministerstwo Sprawiedliwości „Informacja Statystyczna […]” Cz. III Sprawy Karne w 2011, Warszawa 2012

[2] R.A. Stefański, Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 2 SN z dnia 25 października 2007 r., sygn. III KK 270/07, Prokuratura i Prawo 5, 2008

[3] Andrzej Marek, Komentarz do Kodeksu Karnego, Wydanie V

[4] Ustawodawca świadomie nie posługuję się pojęciem spożycia, ponieważ prowadziłoby do bezkarności sprawców, którzy wprawdzie alkoholu nie spożyli, ale znajdują się w stanie upojenia alkoholowego np. poprzez wydychanie oparów alkoholowych